Felix Mendelssohn-Bartholdy – „Symfonia nr 4 A-dur (‘Włoska’)”, Op. 90 (1833)

1. Allegro vivace
2. Andante con moto
3. Con moto moderato
4. Saltarello: Presto

Od dnia prawykonania, którym dyrygował kompozytor, „Symfonia nr 4” jest najpopularniejszym dziełem symfonicznym Mendelssohna, a jej otwarcie należy do najsłynniejszych fragmentów w historii muzyki. On sam, nie do końca zadowolony z ostatecznego kształtu dzieła, planował skorygować partyturę przed wydaniem. Zamiaru tego nigdy nie zrealizował, a dzieło zostało opublikowane dopiero po jego śmierci. Napisał je w wieku 24 lat; zainspirowany podróżą do Włoch zapragnął wcielić wrażenia, jakie zrodziły w nim tamtejsze krajobrazy oraz kultura i mieszkańcy. W liście do rodziców zwierzał się, że dzięki tym doświadczeniom potrafi odnaleźć najwyższą radość w życiu. W podobnym tonie pisał jakiś czas później do siostry: „Symfonia włoska czyni wielkie postępy. Będzie to najweselszy utwór, jaki kiedykolwiek napisałem”. W tej niezwykle żywiołowej, tryskającej energią kompozycji ujawnia się typowa dla Mendelssohna tekstura orkiestrowa: flety, oboje, klarnety i fagoty budują harmoniczne tło dla melodyjnej linii skrzypiec. Otwiera ją radosna część w subdominancie d-moll, którą Mendelssohn wysłyszał podczas religijnych procesji w Neapolu. W części drugiej badacze odnajdują albo melodię czeskiej pieśni pielgrzymiej, albo interpretację chorału „Es war ein König in Thule” K. F. Zeltera do wiersza Goethego. Inspiracja Goethem pojawia się także prawdopodobnie w części kolejnej, wykorzystującej melodię menueta, tym razem wskazuje się na humorystyczny wiersz „Lilis Park”. Dzieło zamyka część Saltarello, zatytułowana tak od nazwy skocznego, włoskiego tańca ludowego, którego charakter zostaje oddany przez szybki główny temat tej części.

FELIX MENDELSSOHN-BARTHOLDY (1809-1847)
Urodzony w Hamburgu kompozytor, dyrygent i pianista żydowskiego pochodzenia, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego romantyzmu, którego dorobek oraz ujawniony już we wczesnym dzieciństwie talent uczyniły go następcą Mozarta. Mendelssohn, uważany za cudowne dziecko, od najwcześniejszych lat uczy się gry na fortepianie i skrzypcach. Ma również do czynienia z elitą intelektualną i artystyczną; już jako dziecko przyjaźni się z Goethem. Wraz z siostrą Fanny uczy się teorii muzyki i kompozycji. W wieku 11 lat pisze swoje pierwsze utwory fortepianowe, intensywna praca młodego Mendelssohna doprowadza go wkrótce – po stworzeniu blisko stu dzieł – do „Oktetu smyczkowego Es-dur”, który komponuje jako szesnastolatek i który przedstawia go jako w pełni dojrzałego twórcę. Rodzice kompozytora prowadzą w tym czasie salon artystyczny, będący miejscem spotkań utalentowanej młodzieży. Poza edukacją muzyczną Mendelssohn studiuje literaturę, sztukę i filozofię. Na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie bierze udział w wykładach z estetyki Hegla. W wyniku uprzedzeń antysemickich odrzucona zostaje jego kandydatura na stanowisko dyrektora berlińskiej Singakademie. Przez kilka lat Mendelssohn pełni jednak w Düsseldorfie funkcję dyrektora muzycznego, prowadząc miejskie festiwale i towarzystwa muzyczne. Po śmierci ojca przenosi się do Lipska, gdzie obejmuje stanowisko dyrygenta Gewandhausu. Król saski Fryderyk August II nadaje mu honorowy tytuł kapelmistrza dworskiego. Na kilka lat przed śmiercią Mendelssohn doprowadza do utworzenia w Lipsku konserwatorium muzycznego, na którego czele staje, obejmując klasę kompozycji.

Wiele dzieł Mendelssohna powstało podczas licznych podróży po Europie, nowe doświadczenia inspirowały jego aktywność twórczą. Podobnie też przebiegała jego edukacja, będąca raczej wynikiem kontaktów towarzyskich i przyjacielskich, niż usystematyzowanego toku nauczania. Nie do przecenienia są zasługi Mendelssohna dla odrodzenia zainteresowania muzyką J. S. Bacha, której był miłośnikiem. Dyrygując „Pasją wg św. Mateusza”, Mendelssohn sprawił, że twórczość mistrza powróciła po latach zapomnienia do sal koncertowych. Ustabilizowane życie osobiste i poczucie zawodowego spełnienia uczyniły z Mendelssohna doskonałe przeciwieństwo wzorca romantycznego artysty, wiodącego niespokojną i burzliwą egzystencję. Pozostając pod wpływem klasycznych wzorców, odnosił się on także z nieufnością do awangardowych rozwiązań muzycznych epoki, charakterystycznych dla takich twórców, jak Wagner, Berlioz, Chopin czy Liszt. Jego dorobek obejmuje symfonie, koncerty, opery, oratoria, utwory chóralne i pieśni, dzieła kameralne i fortepianowe. Wszechstronna edukacja Mendelssohna uczyniła go prawdziwym człowiekiem renesansu, owocując dziełami, będącymi apoteozą życia i czerpiącymi tak z muzycznych, jak i literackich oraz artystycznych doświadczeń. Należy jednak podkreślić, że priorytetowo traktował on wymagania i naturę muzycznego języka, względy wobec niego zewnętrzne uznając jedynie za źródło inspiracji. Jak żaden inny kompozytor swojej epoki zachwycony był pięknem natury. Głębia duchowych doświadczeń Mendelssohna znalazła wyraz w jego dziełach religijnych. Będąc jednym z pierwszych wielkich kompozytorów XIX-wiecznego romantyzmu, zdobył jednocześnie dużą popularność w Anglii, gdzie podróżował wielokrotnie w ciągu swojego życia, stając się ulubieńcem królowej Wiktorii, której zadedykował „III Symfonię ‘Szkocką’”. Doceniany przez współczesnych, odnosił sukcesy kompozytorskie i dyrygenckie, osiągając status autorytetu muzycznej Europy tamtych czasów. Antysemickie nastroje pierwszej połowy XX wieku sprawiły, że Mendelssohn popadł w Niemczech w zapomnienie. W wyniku nierzetelnych interpretacji i analiz kompozytor zaczął być traktowany jako drugorzędny twórca i reprezentant sentymentalizmu romantycznego. Do łask melomanów i teoretyków powrócił w latach 60. XX wieku, m.in. dzięki pełnej edycji jego dzieł.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 15.11.2014 | SOBOTA 19:00
PRZECZYTAJ ARTYKUŁY O WYKONAWCACH:
MŁODA POLSKA FILHARMONIA
ADAM KLOCEK – dyrygent



ŹRÓDŁA
▪ Encyklopedia Muzyczna PWM
▪ Encyklopedia Muzyki PWN
▪ Encyclopedia Britannica – britannica.com
▪ Classical Archives – classicalarchives.com
▪ Köhler Karl-Heinz „Mendelssohn Bartholdy”, PWM 1980
▪ Bogusław Schaeffer „Dzieje muzyki”, WSiP 1993