Edward Elgar – „Introdukcja i allegro na kwartet smyczkowy i orkiestrę smyczkową”, Op. 47 (1905)

1. Moderato
2. Allegro
3. Allegro (Fugue)

Spacerując wzdłuż walijskiego wybrzeża, usłyszał ponoć Elgar dobiegający go z oddali śpiew chóru. Uchwyconą melodię miał wykorzystać potem, pisząc „Introdukcję i allegro na kwartet smyczkowy i orkiestrę smyczkową”, utwór, który od pierwszej niemal nuty ujawnia swój rys muzyki „otwartej przestrzeni”. Kompozycja powstała z myślą o koncercie dzieł Elgara w wykonaniu nowo powstałej London Symphony Orchestra. Zadedykowana została Samuelowi Sanfordowi, inicjatorowi przyznania Elgarowi honorowego doktoratu uniwersytetu w Yale. Początkowo przyjęta chłodno zyskała wkrótce opinię arcydzieła oraz jest obecnie równie popularna wśród wykonawców jak i publiczności. Dzieło zamyka płodny okres w twórczości kompozytora, po którym nastąpił etap zwątpienia i poszukiwania własnej tożsamości artystycznej. Partia orkiestry, uzupełniona łagodnie brzmiącym kwartetem smyczkowym, każe się doszukiwać związku z barokową formą concerto grosso. Utwór przypomina w swojej budowie wielowarstwowy poemat symfoniczny o wielu wyjątkowych tematach, żywiołowy i oparty na swobodnej grze wyobraźni. Wcześniejsze utwory Elgara cechowały się szczególną zawiłością i prywatnym tonem, tutaj mamy do czynienia z napisanymi z rozmachem melodiami i tematami, które mnożone mocą polifonicznej zasady konstytuują dzieło o jasno określonej strukturze oraz stawiające wykonawcom wysokie wymagania (szczególnej wirtuozerii wymagają zwłaszcza partie skrzypiec), stając się jednym z największych wyzwań w repertuarze orkiestrowym.

EDWARD ELGAR (1857-1934)
Jeden z wybitnych twórców muzycznych swojego czasu, jego dwie symfonie należą do najważniejszych brytyjskich utworów tego gatunku. Ojciec, właściciel sklepu muzycznego i kościelny organista, uczy go w dzieciństwie gry na fortepianie, organach i skrzypcach. Poza tymi doświadczeniami, Elgar pozostaje muzycznym samoukiem, co sprawia, że do czasu sukcesu wariacji „Enigma” (1899) jest uważany za kompozytora prowincjonalnego, niewartego zainteresowania. Dzięki dostępowi do wydawnictw muzycznych w sklepie ojca, studiuje podręczniki kompozycji i liczne partytury. Już w wieku kilkunastu lat rozpoczyna działalność muzyczną, przejmując początkowo część kościelnych obowiązków ojca, następnie pracuje jako akompaniator, skrzypek, dyrygent i nauczyciel. Podejmuje pierwsze próby kompozytorskie, a w 1882 podróżuje do Lipska, gdzie poznaje muzykę Schumanna; jej wpływ odnaleźć można w kolejnych dziełach Elgara. W wieku 32 lat poślubia starszą o 8 lat pisarkę Caroline Alice Roberts, która przekonuje go, by zrezygnował z rozpraszającej go pracy i skupił się jedynie na aktywności twórczej. Żona jest pierwszym krytykiem jego dzieł, a najważniejsze z nich powstają właśnie w okresie ich małżeństwa, zakończonego śmiercią żony w 1920. Skąpe początkowo uznanie świata muzycznego wywołuje w kompozytorze zwątpienie i stany depresyjne, z którymi radzi sobie dzięki przekonaniu żony o jego talencie. Pierwszym znaczącym utworem Elgara jest uwertura „Froissart”, z kolei jego niemieckie podróże owocują pieśniami „From the Bavarian Highlands”. Zainteresowanie muzycznego Londynu przynosi Elgarowi wykonanie wariacji „Enigma” – utworu będącego hołdem dla żony i wspierających go przyjaciół – poza Anglią zdobywa popularność dzięki oratorium „The Dream of Gerontius”. W pierwszej dekadzie XX wieku pisze wiele ważnych dzieł, m.in. I i II Symfonię, „Koncert skrzypcowy h-moll” oraz cykl marszów orkiestrowych „Pomp and Circumstance” – pierwszy z nich „Land of Hope and Glory” staje się nieoficjalnym, drugim hymnem Imperium Brytyjskiego. Elgar, kompozytor już o ugruntowanej pozycji, odbywa tournée po Kanadzie i USA, dyrygując własnymi utworami. Przez rok pracuje także jako dyrygent London Symphony Orchestra. Kolejny sukces pojawia się wraz wykonaniem studium symfonicznego „Falstaf” na festiwalu w Leeds. Od 1914 nagrywa swoje kompozycje dla Gramophone Company. Aktywność twórcza Elgara spada po śmierci jego wydawcy (1909), a lata I wojny światowej pogłębiają jeszcze jego melancholijne nastroje, które owocują dziełami bardziej intymnymi, przesyconymi cierpieniem. W 1919 pisze swoje ostatnie ważne dzieło, mistrzowski „Koncert wiolonczelowy e-moll”, w którym ucieleśnia się smutek i niepewność autora w obliczu choroby żony. W roku kolejnym Elgar jest już wdowcem. Od tego czasu skupia się na działalności dyrygenckiej (prowadzi m.in. koncert skrzypcowy młodego Yehudiego Menuhina) oraz nagrywaniu własnych kompozycji; dzięki tym rejestracjom wiele mistrzowskich interpretacji dzieł Elgara przetrwało dla potomności. Pracę nad „Symfonią nr 3” przerywa śmierć kompozytora. W uznaniu osiągnięć artystycznych uhonorowany wieloma odznaczeniami i tytułami, m.in. tytułem szlacheckim (1904), Order of Merit (1911) oraz doktoratami honorowymi uniwersytetów w Cambridge, Durham, Leeds, Oxford, Yale, Aberdeen, Pensylwania.

Sir Edward Elgar, w zakresie twórczości kompozytorskiej – samouk, zaznaczył swoją obecność w historii muzyki dzięki symfoniom, poematom symfonicznym, koncertom i oratoriom. Pisał również utwory kameralne, fortepianowe, marsze, pieśni. Jego postromantyczne, klasycyzujące dzieła przerwały w opinii badaczy 150-letni okres muzycznej bessy, jaka zapanowała w Anglii po śmierci Purcella i Händla. Mimo, że nawiązania do tradycyjnej melodyki angielskiej pojawiają się u Elgara z rzadka, to z uwagi na swoje umiłowanie ojczyzny, jej historii i literatury, oraz tworzone dzieła programowe czy zawierające treść literacką jest uważany za kompozytora narodowego. Wśród dzieł utrzymanych w tym nurcie znajdują się: kantata „Caractacus”, uwertura „Froissart”, oratorium „The Dream of Gerontius”, studium symfoniczne „Falstaf” oraz liczne utwory okolicznościowe, jak np. „Coronation March” napisany z okazji koronacji Jerzego V. Z kolei w uwerturze „Cockaigne. In London Town” odnaleźć można ilustrację miejskiego życia i ulicznego ruchu. Elgarowi udało się uniezależnić od perspektywy literacko-programowej w „Symfonii nr 1”. Kolejne – „Koncert skrzypcowy h-moll” i „Symfonia nr 2” – podtrzymały częściowo tę tendencję. Do najważniejszych cech twórczości kompozytorskiej Elgara należą obfitość tematów, neoromantyczna harmonika i instrumentacja oraz liryczna kantylena. Z uwagi na sposób traktowania instrumentów orkiestrowych i przekształcania tematów interpretatorzy akcentują nawiązanie do muzyki Dvořáka. Wśród innych kompozytorów, którzy wywarli wpływ na Elgara, wymieniani są: Mendelssohn, Berlioz, Wagner, Strauss i Brahms.

ZNAJDŹ W PROGRAMIE: 15.11.2014 | SOBOTA 19:00
PRZECZYTAJ ARTYKUŁY O WYKONAWCACH:
MŁODA POLSKA FILHARMONIA
ADAM KLOCEK – dyrygent



ŹRÓDŁA
▪ Encyklopedia Muzyczna PWM
▪ Encyklopedia Muzyki PWN
▪ Encyclopedia Britannica – britannica.com
▪ Classical Archives – classicalarchives.com
▪ Bogusław Schaeffer „Dzieje muzyki”, WSiP 1993